In Architraaf Februari 2017 – n° 191
De architect is een risicobeheerder: zijn beroep en zijn kunst, ten dienste van een bouwheer, gaan gepaard met technische, juridische en administratieve verplichtingen.
Sommigen kunnen makkelijk bepaald worden, anderen zijn moeilijker, soms zelfs onmogelijk, te bepalen op het ogenblik dat de architect een haalbaarheidsstudie begint in het kader van het voorontwerp.
Zal het voorgestelde ontwerp of programma positief onthaald en goedgekeurd worden door het verkrijgen van een bouwvergunning ?
Wat zullen de soms arbitraire verplichtingen zijn, opgelegd door de Administratie ?
De architect realiseert het ontwerp niet alleen, zoals een artist doet met zijn schilderij.
Hij dient rekening te houden met verschillende parameters van derden die tussen zullen komen in het bouwproces : zal de bouwheer ten gepaste tijde over voldoende fondsen beschikken ?
Zal hij onvoorziene wijzigingen eisen in de loop van de uitvoering ?
Zal de aannemer solvabel blijven tot aan de oplevering en zelfs nadien ?
Is de aannemer werkelijk competent en voorzichtig en beschikt hij ten allen tijde over de vereiste toegang tot het beroep ?
Hoe zullen de buren reageren ?
Wat zijn de energieprestaties waaraan het gebouw moet voldoen ?
Wat met betrekking tot de vereisten voor brandveiligheid ?
En wat als het ontwerp moet worden voorgelegd aan de overlegcommissie ?
Deze vragen brengen niet enkel risico’s met zich mee, doch ook en vooral onzekerheden, namelijk een onvrijwillige en begrijpelijke onwetendheid met betrekking tot de toekomst.
Hoe moet de architect reageren ten aanzien van deze situatie ?
Het lijkt mij dat deze eerst een vooral aan zijn cliënt moet uitleggen dat aan zijn ontwerp noodzakelijkerwijze risico’s en onzekerheden verbonden zijn ; deze voorzorgsmaatregel dient van bij aanvang van de relatie tussen partijen (en best schriftelijk) worden genomen: bouwen (of verbouwen) is een avontuur, ook al heeft de technologische vooruitgang de risico’s in aanzienlijke mate verminderd, maar tegelijk ook nieuwe risico’s gecreëerd.
Maximaal informeren en zich informeren om de ruimte van onzekerheid en risico te verminderen en deze informatie ten gepaste tijde overbrengen, namelijk vooraleer er onomkeerbare beslissingen worden genomen.
Bijvoorbeeld: in het kader van het budget dient de door de architect gemaakte raming van de kostprijs en opgenomen in het contract goedgekeurd te worden op het ogenblik van de inschrijvings- en aanbestedingsoperaties.
Ik stel voor om navolgende clausule op te nemen in de overeenkomst:
“de kostprijs van de werken zal pas op definitieve wijze worden vastgelegd op het ogenblik van de aanbesteding. Intussen raamt de architect, op basis van de haalbaarheidsstudie de approximatieve kostprijs van de werken op ……. EUR. In deze raming zijn niet inbegrepen ………..
Deze raming zal vergeleken worden met de offertes van de weerhouden aannemers tijdens de inschrijvingsoperaties.
Een tolerantie van 10% is toegelaten.
Indien de afwijking tussen voormelde raming en de offertes van de aannemers de 1O% overschrijdt, dan zullen partijen de nodige aanpassing voorzien (ofwel verhoging van de financiële middelen van de bouwheer, ofwel wijziging van het ontwerp met het oog op het doorvoeren van besparingen).
Indien partijen geen oplossing vinden, dan zal elk van hen de overeenkomst kunnen opzeggen mits betaling aan de architect van de erelonen die aan hem verschuldigd zijn in toepassing van huidige overeenkomst voor alle opeisbare schijven tot aan het stadium van “inschrijvings- en aanbestedingsoperaties” zonder enige andere schadevergoeding voor partijen.”
De redactie van de architectenovereenkomst en de uitvoering ervan moeten dan ook met een maximale souplesse en flexibiliteit worden ontwerpen, teneinde de onvoorziene omstandigheden, die inherent zijn aan elk bouwproject, zo goed als mogelijk op te vangen.
Wat zijn de verplichtingen van de architect in dit verband ?
Het is nuttig om te herhalen dat de architect in principe gehouden is tot een middelenverbintenis en geen resultaatsverbintenis.
Toch lijkt het mij essentieel dat de architect zijn cliënt ervan verwittigd en hem ten gepaste tijde meedeelt wat de risico’s en onzekerheden zijn waarmee partijen vroeg of laat geconfronteerd zullen worden.
Dit maakt deel uit van de raadgevingsplicht van de architect.
Wat is de aansprakelijkheid van de architect ?
De risico’s, onvoorzienbare omstandigheden en onzekerheden leiden niet ipso facto tot de aansprakelijkheid van de architect.
Deze zal worden bekeken in functie van de door de architect verkregen informatie, die aan de cliënt of de betrokken derden (onder meer de aannemer) werd meegedeeld.
Er zal rekening gehouden worden met de manier waarop de architect met deze informatie is omgegaan.
De rechtspraak, onder meer het Hof van Beroep te Luik, geeft hiervan goede voorbeelden met betrekking tot de delicate vraag naar de aard van de bodem en de ondergrond.
De architect zal aansprakelijk gesteld worden indien het ontwerp niet werd opgevat rekening houdende met de aard van de ondergrond en wanneer er bijgevolg geen bodemstudie of beroep op een ingenieur werd gedaan, wat elementaire maatregelen zijn.
De architect kan zijn aansprakelijkheid eveneens afbakenen door de limieten van zijn tussenkomst te bepalen: zal hij bijvoorbeeld meezoeken naar mogelijke premies en subsidies ?
Indien hij de bouwheer verwittigt dat de aannemer over de vereiste toegang tot het beroep moet beschikken, zal hij dan zelf moeten nagaan of deze over de vereiste toegang beschikt bij de betaling van iedere factuur of kan hij deze taak aan de bouwheer toevertrouwen door hem voorafgaandelijk te verwittigen ?
Is de architect belast met de aanlegregels ?
————————–
Men leert ons dat de mens meer en meer geconfronteerd zal worden met risico’s en onzekerheden; naar het schijnt zullen 65% van de kinderen die thans in het lager onderwijs zitten, later een beroep uitvoeren dat vandaag nog niet bestaat.
Het beheren van risico en onzekerheid in een maatschappij die constant verandert, is zeer normaal geworden.
Deze nieuwe maatschappelijke gegevens zullen het beheer van risico’s en onzekerheden voor de architect alleen maar benadrukken.
